Γιώργος Πρεβελάκης*
Τεράστια απόσταση χωρίζει τον Ιανουάριο του 2002, όταν το ευρώ αντικατέστησε τα εθνικά νομίσματα, από τον τρέχοντα. Η αισιοδοξία της εισόδου στην ευρωζώνη έχει μετατραπεί σε ένα βαθύτατο αίσθημα αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Εντούτοις, οι βασικές παράμετροι της παγκόσμιας πολιτικής οικονομίας δεν έχουν κατ' ουσία αλλάξει.
Το 2002 είχαν ήδη συντελεστεί οι αλλαγές οι οποίες οδηγούν στην ενοποίηση του παγκόσμιου οικονομικού χώρου: νέες τεχνολογίες, νέοι τρόποι παραγωγής, κατάργηση των εμποδίων στην κυκλοφορία κεφαλαίων, εμπορευμάτων και υπηρεσιών, ανεξέλεγκτα μεταναστευτικά ρεύματα, κατάρρευση ή κατάλυση κατά το μάλλον ή ήττον των κρατών τα οποία αυτοεξαιρούνταν από την γενικευμένη αυτή κίνηση. Ήταν επομένως προφανές ότι υπό την επίδραση της απελευθερωμένης κυκλοφορίας ανθρώπων, προϊόντων, κεφαλαίων και πληροφοριών, η ανθρωπότητα όδευε ήδη προς οικονομική ομογενοποίηση. Επί μία δεκαετία οι τάσεις αυτές ενισχύθηκαν ποσοτικά, χωρίς να τροποποιηθούν ποιοτικά.
Δημιουργήθηκε έτσι μια σοβαρή αντίφαση: κατά τούς παρελθόντες αιώνες, οι γεωγραφικές ανισότητες σε πλανητικό επίπεδο σταδιακά υπερέβησαν κάθε προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία. Η ομογενοποίηση του πλανήτη, η αμφισβήτηση δηλαδή αυτής της κληρονομίας, προκαλεί δυνάμει τεράστιες εντάσεις. Η προσφορά και η αμοιβή της εργασίας θα τείνουν να εξισωθούν σε διεθνές επίπεδο, μειώνοντας σταδιακά την διάκριση ανάμεσα, επί παραδείγματι, στον Άγγλο και στον Κινέζο εργάτη. Ιστορία δύο και πλέον αιώνων ανατρέπεται. Αναμένονται, επομένως, κοινωνικές και πολεμικές συγκρούσεις, καθώς αντιπαρατίθενται τα συμφέροντα του status quo, δηλαδή το μεγαλύτερο τμήμα των κοινωνιών του ανεπτυγμένου κόσμου, έναντι όσων ωφελούνται από τις νέες ευκαιρίες, δηλαδή οι υπό ανάπτυξιν χώρες και οι κοσμοπολιτικές ελίτ των ανεπτυγμένων.
Το μέγα αποσταθεροποιητικό δυναμικό της παγκοσμιοποίησης, προφανές ήδη από το 2002, συγκαλύφθηκε πίσω από ένα προπέτασμα τεχνητής ευημερίας στις ανεπτυγμένες χώρες, το οποίο τροφοδοτούσε ο δανεισμός -μετετίθετο, δηλαδή το πρόβλημα προς το μέλλον. Οι κοσμοπολιτικές ελίτ εξασφάλιζαν μια προσωρινή κοινωνική ειρήνη, καθώς οι αυταρχικές ηγεσίες των αναπτυσσομένων χωρών, αντί να διαθέτουν το προϊόν της ανάπτυξης για την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των λαών τους, το αποθησαύριζαν στις φαινομενικά ασφαλείς δυτικές οικονομίες.
Σήμερα, η στρατηγική αυτή αγγίζει τα όριά της. Η κρίση δανεισμού των δυτικών κοινωνιών και η κλιμακούμενη αμφισβήτηση των αυταρχικών καθεστώτων οδηγούν σε πολιτικές εξελίξεις απειλητικές για τα παλαιά κατεστημένα. Η γενικευόμενη αποσταθεροποίηση του παλαιού δεν έχει δημιουργήσει ακόμη κατευθύνσεις και προοπτικές ανασύνθεσης του παγκόσμιου οικονομικού χώρου. Δύσκολα όμως θα συνεχιστεί η πορεία προς ενοποίηση, χωρίς τουλάχιστον να προηγηθεί μια παρατεταμένη περίοδος οπισθοδρόμησης σε προστατευτισμούς διαφόρων μορφών και κλιμάκων. Μέσα από οξύτατες κρίσεις, οι οποίες σήμερα περικλείουν μεγάλους κινδύνους λόγω της τεχνολογίας της μαζικής καταστροφής, θα προκύψει αργά ή γρήγορα μια νέα οργάνωση του γεωγραφικού χώρου, μια νέα ισορροπία στην αιώνια γεωγραφική διαλεκτική ανάμεσα στην ενοποίηση και την διάσπαση, ανάμεσα στα δίκτυα και τα σύνορα.
Η ελληνική κρίση αποτελεί, επομένως, προπομπό μιας πολύ βαθύτερης ανακατάταξης, η οποία θα θίξει Ευρώπη και Αμερική. Λόγω της ασυγκρίτως μεγαλύτερης αδρανείας των γεωοικονομικών αυτών συνόλων, η κρίση εκεί θα εκτυλιχτεί με βραδύτερους ρυθμούς. Όμως, και η αναπροσαρμογή των οικονομιών και των κοινωνιών θα είναι πολύ πιο επίπονη και μακρόσυρτη από την ελληνική. Όταν η Ελλάδα θα ανασυγκροτηθεί, σε πέντε ή δέκα χρόνια, η Ευρώπη και η Αμερική θα αντιμετωπίζουν προβλήματα οικονομικών και κοινωνικών προσαρμογών, μπροστά στα οποία η σημερινή ελληνική κρίση θα φαίνεται ασήμαντη.
Για να επιβεβαιωθεί αυτή η αισιόδοξη στην σχετικότητά της πρόβλεψη για την Ελλάδα, θα χρειαστεί η ελληνική κοινωνία και οικονομία να μεταμορφωθούν. Η συντελούμενη κατάρρευση του παλαιού σήμερα αποτελεί την αναγκαία, αλλά όχι και την ικανή συνθήκη για την μετατροπή της Ελλάδας σε πρωτοπορία της ευρωπαϊκής ανάκαμψης. Η δύσκολη περίοδος την οποία καλούνται να διανύσουν οι Έλληνες θα οδηγήσει σε βαθύτατες ιδεολογικές και αξιακές αναθεωρήσεις, χάρη στις οποίες θα επανακινητοποιηθούν οι ικανότητες τις οποίες έχει κληροδοτήσει ο επιτυχής ιστορικός αγώνας των Ελλήνων για επιβίωση σε ένα δύσκολο γεωπολιτικό περιβάλλον.
*O Γεώργιος - Στυλιανός Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)
Αναδημοσίευση από την Εστία