ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ: Η πρόσφατη έκθεση του ΔΝΤ, τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας, η υπερχρέωση της δύσης, η αμερικανική πρόταση εξόδου από την κρίση και η ελπίδα για το μέλλον
Βασίλης Βιλιάρδος*
«Ούτε και μια αναδιάρθρωση, με μείωση της τιμής των ελληνικών ομολόγων κατά 50%, δεν θα αντιμετώπιζε την κρίση χρέους της Ελλάδας», υποστηρίζει στην πρόσφατη έκθεσή του για τις στρατηγικές δημοσιονομικής εξυγίανσης το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Είναι όμως έτσι τα πράγματα, δικαιολογείται δηλαδή ο ισχυρισμός αυτός του ΔΝΤ, ή μήπως έχει κάποια άλλη πρόθεση, στα πλαίσια των δικών του επιδιώξεων; Κίνητρο του είναι αλήθεια το καλό της χώρας μας, ή μήπως η προστασία των δανειστών της, μέσω της μετατροπής των μη εγγυημένων δημοσίων χρεών σε ενυπόθηκα; (τα οποία προφανώς θα εξοφληθούν αργότερα, είτε με την εκχώρηση κρατικών «παγίων» περιουσιακών στοιχείων, είτε με τη μεταφορά πόρων από τον ιδιωτικό τομέα στο δημόσιο, δια μέσου των υπερβολικών φόρων;).
Περαιτέρω, στην ίδια έκθεση του με τον τίτλο «Fiscal Exit: From Strategy to Implementation», ο «διεθνής» οργανισμός, ο οποίος εκτός των άλλων είναι και ένας βασικός πιστωτής της Ελλάδας, με βάση τη σύμβαση οικονομικής «στήριξης» του περασμένου Μαΐου, δεν θεωρεί λύση την «ελεγχόμενη» πτώχευση – σε πλήρη αντίθεση με τη Γερμανία, η οποία επέμενε στην υιοθέτηση μίας τέτοιας διαδικασίας, στα πλαίσια της πρόσφατης συνόδου κορυφής της ΕΕ (αφού έκανε το τεράστιο για την ίδια λάθος, να ανοίξει τις «πύλες» της Ευρωζώνης στο ΔΝΤ).
Όπως τονίζεται δε «έντεχνα» για την περίπτωση της Ελλάδας, «Ακόμη και μια ιστορικά υψηλή μείωση της τιμής των ομολόγων κατά 50%, δεν θα περιόριζε το Ελληνικό πρόβλημα (ελλείμματα κεντρικής κυβέρνησης), παρά μόνο κατά 2,7% - ενώ σε άλλες χώρες, με μικρότερο χρέος, μόνο κατά 0,5%. Αυτό οφείλεται στο ότι, το βασικό πρόβλημα για την αποκλιμάκωση του χρέους δεν είναι οι τόκοι των δανείων (επομένως όχι τα επιτόκια), ειδικά στις ανεπτυγμένες οικονομίες, αλλά η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων, η οποία θα επέτρεπε μια πιο ορθολογική μείωση του χρέους».
Φαίνεται λοιπόν πως το ΔΝΤ έχει την άποψη ότι, η διαγραφή των οφειλών του δημοσίου κατά 50% (haircut), δεν θα προσέφερε πολλά στη χώρα μας, αφού θα εξοικονομούνταν ετήσιοι τόκοι μόνο περί τα 7 δις € - οπότε θα μειωνόταν μόνο αντίστοιχα το έλλειμμα (2,7%). Εάν όμως συμπεριλάβει κανείς στη σκέψη του πως με δημόσιο χρέος ίσο με το 70% του ΑΕΠ (η διαγραφή του 50% των οφειλών μας θα ήταν περίπου 160 δις €, οπότε τα υπόλοιπα θα ισούταν με το 70% ΑΕΠ ύψους 230 δις €), δεν θα επιβαρυνόταν η χώρα μας με τοκογλυφικά επιτόκια και δεν θα έπαιρνε τα καταστροφικά ΔΝΤ-μέτρα, τα οποία
(α) αφενός μεν μας έχουν οδηγήσει σε έναν επικίνδυνο στασιμοπληθωρισμό (ύφεση -4%, με φορολογικό πληθωρισμό 6% και ανεργία που θα φτάσει γρήγορα στο 20%),
(β) αφετέρου δε έχουν «βυθίσει» τους Έλληνες στην απαισιοδοξία, σημαντικότερο «συστατικό» της οποίας είναι η επιδείνωση της ύφεσης («άρνηση» επενδύσεων, μειωμένη παραγωγικότητα των εργαζομένων, μειωμένα φορολογικά έσοδα, παρά την αύξηση των συντελεστών, κοινωνικές αναταραχές κλπ),
τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως θέλει να τα παρουσιάζει το Ταμείο, υπερασπιζόμενο προφανώς τους πιστωτές μας, καθώς επίσης τους εργοδότες του (Καρτέλ).
Βέβαια, το ΔΝΤ θα μπορούσε να ισχυρισθεί ότι, τα μέτρα ελήφθησαν με στόχο την καταπολέμηση των ελλειμμάτων και όχι τη μείωση του δημοσίου χρέους, η οποία σχεδιάζεται να προέλθει από την πώληση (λεηλασία) των κρατικών επιχειρήσεων. Στην περίπτωση αυτή θα απαντούσαμε ότι ευτυχώς στην Ελλάδα, σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες, ένα μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων του δημοσίου τομέα (πάγια περιουσιακά στοιχεία αξίας περί τα 300 δις € επίσης) δεν έχουν αποκρατικοποιηθεί (ή πωληθεί, όσον αφορά τα πάγια), με αποτέλεσμα οι ζημίες τους να επιβαρύνουν το κράτος – αν και πολλές από αυτές έχουν ζημίες (για παράδειγμα οι δημόσιες συγκοινωνίες, οι οποίες έχουν πολύ χαμηλές τιμές εισιτηρίων, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη), επειδή εξυπηρετούν κοινωνικούς σκοπούς.
Εάν τώρα αποκρατικοποιούνταν μόνο οι κερδοφόρες επιχειρήσεις του δημοσίου (όπως στο παράδειγμα του ΟΤΕ), τότε το μεν χρέος θα μειωνόταν κατά το ποσόν της πώλησης, το δε έλλειμμα θα αυξανόταν κατά το ποσόν των (μη) εισπραττομένων ετησίων μερισμάτων. Αντίθετα, εάν αποκρατικοποιούνταν οι ζημιογόνες επιχειρήσεις, αφενός μεν θα μειωνόταν αυτόματα το έλλειμμα (λόγω της μεταφοράς των ζημιών τους στον ιδιωτικό τομέα, όπως συνέβη με την Ολυμπιακή), αφετέρου τα έσοδα θα περιόριζαν το δημόσιο χρέος.
Και στις δύο περιπτώσεις όμως θα αυξανόταν το ιδιωτικό χρέος, όπως συμβαίνει σε όλες σχεδόν τις δυτικές οικονομίες (Πίνακας Ι).
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Συνολικό χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό – Προβλέψεις 2010
| Χώρα | Συνολικό Χρέος* | Δημόσιο Χρέος** | Ιδιωτικό Χρέος |
| Ελλάδα | 252% | 128,90 | 123,1% |
| Γερμανία | 285% | 76,70 | 208,3% |
| Ιταλία | 315% | 116,70 | 198,3% |
| Γαλλία | 323% | 82,50 | 240,5% |
| Πορτογαλία | 323% | 84,60 | 238,4% |
| Μ. Βρετανία | 466% | 80,00 | 386,0% |
Πηγή: Συνδυασμός στοιχείων από Κομισιόν, McKinsey Global Institute και μελέτη της Deutsche Bank, σύμφωνα με την οποία το ιδιωτικό χρέος της Ελλάδας είναι 123% του ΑΕΠ, ενώ της Πορτογαλίας 239%
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
* Δημόσιο και ιδιωτικό, εσωτερικό και εξωτερικό
** Πρόβλεψη 2010
Περαιτέρω, στον ιδιωτικό τομέα, σε αντίθεση με το δημόσιο, η αξία των παγίων περιουσιακών στοιχείων προσμετρείται στο ενεργητικό, «μειώνοντας» το παθητικό – οπότε το συγκριτικό με την Ελλάδα συνολικό χρέος άλλων κρατών είναι πρακτικά μεγαλύτερο, από αυτό που φαίνεται στον Πίνακα Ι.
Σε κάθε περίπτωση, ο σωστός δείκτης «οικονομικής ευρωστίας» δεν είναι το δημόσιο χρέος προς τα ΑΕΠ, αλλά το συνολικό χρέος προς το ΑΕΠ – ενώ στο καθορισμό του οφείλουν να λαμβάνονται υπ’ όψιν και τα περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου (απαιτούνται διεθνώς κρατικοί Ισολογισμοί, αντίστοιχοι με αυτούς των επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα). Ανεξάρτητα από αυτά, ίσως οφείλουμε να προσθέσουμε εδώ ότι, η μη αποκρατικοποίηση των κοινωφελών επιχειρήσεων θεωρείται πλέον εύλογη, αφού στη Γερμανία εθνικοποιούνται ήδη ξανά πολλές επιχειρήσεις ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες στο παρελθόν είχαν πουληθεί σε ιδιώτες.
Συνεχίζοντας, επειδή φυσικά δεν είμαστε μόνοι μας στον πλανήτη, ενώ γνωρίζουμε τις τρομακτικές συνέπειες της διαγραφής χρέους από μία χώρα για το παγκόσμιο σύστημα (όπως, για παράδειγμα, την έκρηξη μίας ασφαλιστικής βόμβας μεγατόνων), κυρίως επειδή θα υιοθετούταν από πάρα πολλές άλλες χώρες, θα θεωρούσαμε ίσως λογικότερη την αναδιάρθρωση (επιμήκυνση) του χρέους, με χαμηλά επιτόκια (1%), με σταθερές, μακροπρόθεσμες δόσεις (άνω των 30 ετών), σε συνδυασμό με σοβαρά μέτρα ανάπτυξης (αύξηση της ανταγωνιστικότητας, άνοιγμα νέων αγορών κλπ). Βέβαια, έχουμε αναφέρει πολλές άλλες λύσεις στο παρελθόν, με ανάλογα κείμενα μας (Η έξοδος από την κρίση, Ο μηδενισμός του χρέους κλπ), έτσι ώστε να τεκμηριώσουμε πως η λύση του «επάρατου μνημονίου» όχι μόνο δεν είναι μονόδρομος, αλλά η χειρότερη όλων.
Ειδικά όμως όσον αφορά την Ευρωζώνη, όπου η Γερμανία λειτουργεί δυστυχώς επεκτατικά, ενώ καμία χώρα-μέλος δεν έχει τη δυνατότητα να τυπώσει χρήματα, όπως για παράδειγμα οι Η.Π.Α., είναι επί πλέον απαραίτητη, στην ενδεχόμενη αναδιάρθρωση (επιμήκυνση με χαμηλά επιτόκια) των χρεών κάποιων χωρών-μελών είτε (α) η δημοσιονομική της ένωση, είτε (β) η «εκδίωξη» της Γερμανίας.
Διαφορετικά, είναι πολύ πιθανόν όλες οι υπερχρεωμένες/μη ανταγωνιστικές χώρες της ζώνης του ευρώ να προβούν σε μία μεγάλη διαγραφή χρεών (αν όχι να τα αρνηθούν εντελώς), ταυτόχρονα με την αναδιάρθρωση των υπολοίπων - σε συνδυασμό με τη μαζική έξοδο τους από την Ευρωζώνη, καθώς επίσης με την αυτόματη μετατροπή των οφειλών τόσο του δημοσίου (υπολοίπων), όσο και του ιδιωτικού τομέα τους, στο νέο νόμισμα. Στην περίπτωση αυτή, το πλήγμα για το «χρηματοπιστωτικό κτήνος» θα ήταν «ακαριαίο» - η μοναδική ίσως λύση των «χρεωστικών» προβλημάτων παγκοσμίως.
Ολοκληρώνοντας την εισαγωγή μας, η Ελλάδα είναι μία πολύ πλούσια χώρα, αφού διαθέτει κατά πολύ περισσότερα δημόσια περιουσιακά στοιχεία από όλα τα άλλα δυτικά κράτη, τα οποία δεν προσμετρούνται στο «ενεργητικό» της, αφενός μεν επειδή δεν έχει αποκρατικοποιήσει τις δημόσιες επιχειρήσεις της, αφετέρου επειδή δεν έχει πουλήσει τα πάγια της (η Βρετανία εκποιεί πλέον ακόμη και τα δάση της).
Όταν και εάν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε το δημόσιο χρέος της θα μειωθεί εντυπωσιακά, ενώ το ιδιωτικό χρέος θα αυξηθεί σε μικρότερο βαθμό - αφού τα πάγια θα προσμετρηθούν στην αξία (ισολογισμό) των ιδιωτικοποιημένων πλέον δημοσίων επιχειρήσεων. Η πώληση όμως των κερδοφόρων δημοσίων επιχειρήσεων θα αυξήσει τα ελλείμματα της χώρας μας, ενώ η πώληση των ζημιογόνων θα τα μειώσει – παράλληλα, θα εκμηδενισθεί ο κοινωνικός ρόλος τους (για παράδειγμα, οι ιδιώτες θα αυξήσουν τα εισιτήρια των συγκοινωνιών, θα ακριβύνουν το ηλεκτρικό ρεύμα, το νερό κλπ), όπως συμβαίνει σε όλα τα άλλα κράτη.
Η ΥΠΕΡΧΡΕΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ
Σε σχέση τώρα με το τεράστιο πρόβλημα της υπερχρέωσης, το οποίο αντιμετωπίζει ολόκληρη η «δύση» και όχι μόνο η Ελλάδα, οι παρακάτω δύο Πίνακες (ΙΙ, ΙΙΙ) από την πρόσφατη έκθεση του Ταμείου είναι χαρακτηριστικοί:
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: ΑΕΠ 2007 σε δις δολάρια, Ώριμο (ληξιπρόθεσμο) χρέος προς ΑΕΠ 2010, ‘Έλλειμμα προς ΑΕΠ 2010 και συνολικά απαιτούμενη χρηματοδότηση (Ώριμο χρέος + Έλλειμμα) προς ΑΕΠ 2010
| Χώρα | ΑΕΠ 2007 | Ώριμο χρέος* | Έλλειμμα** | Συν. χρηματοδότησης |
| Ιαπωνία | 5.103,0 | 43,4% | 9,6% | 53,0% |
| Ιρλανδία*** | 219,7 | 6,5% | 31,9% | 38,4% |
| Η.Π.Α. | 13.750,0 | 15,4% | 11,1% | 26,5% |
| Ιταλία | 1.862,0 | 20,3% | 5,1% | 25,4% |
| Βέλγιο | 388,4 | 17,8% | 4,8% | 22,6% |
| Γαλλία | 2.244,0 | 14,3% | 8,0% | 22,3% |
| Ισπανία | 1.153,0 | 10,8% | 9,3% | 20,1% |
| Πορτογαλία | 184,2 | 11,6% | 7,3% | 18,9% |
| Ελλάδα | 237,9 | 10,3% | 7,9% | 18,2% |
| Καναδάς | 1.144,0 | 13,1% | 4,9% | 18,0% |
| Μ. Βρετανία | 2.472,0 | 5,3% | 10,2% | 15,5% |
| Γερμανία | 3.024,0 | 8,5% | 4,5% | 13,0% |
| Φιλανδία**** | 210,5 | 9,1% | 3,4% | 12,5% |
| Σουηδία | 394,5 | 4,1% | 2,2% | 6,3% |
| Αυστραλία | 687,9 | 1,5% | 4,6% | 6,1% |
| Μεσοστ. Όρος | 17,0% | 9,1% | 26,1% |
Πηγή: IMF - ΑΕΠ 2007 IQ
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
* Προβλέψεις Bloomberg από τον Ιανουάριο του 2010
** Προβλέψεις (WEO) από τον Οκτώβριο του 2010
*** Το έλλειμμα του προϋπολογισμού της Ιρλανδίας είναι αυξημένο, σύμφωνα με τις δηλώσεις της χώρας για διάσωση των τραπεζών της (bank recapitalization), την οποία η κυβέρνηση τοποθέτησε στα 30 δις € ή στο 20% του ΑΕΠ της.
**** Μείωση του ΑΕΠ κατά 8% το 2009, ενδεχομένως ξανά ύφεση το 2010 (πηγή: MM)
Σύμφωνα με τον Πίνακα ΙΙ, η Ιαπωνία θα χρειασθεί για ολόκληρο το 2010 συνολική χρηματοδότηση (ληξιπρόθεσμα χρέη συν ελλείμματα προϋπολογισμού) ίση με το 53% του ΑΕΠ της – ένα πραγματικά τεράστιο ποσόν (κυριολεκτικά και ποσοστιαία), αφού είναι σχεδόν τριπλάσιο (ποσοστιαία) από το αντίστοιχο της Ελλάδας. Επομένως, η χώρα θα αντιμετωπίσει σύντομα μεγάλα προβλήματα, παρά το ότι έχει θετικό ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών.
Ακολουθεί η Ιρλανδία, μετά την (ατυχή κατ’ εμάς για τους δύστυχους Πολίτες της) διάσωση των τραπεζών της, με 38,4% του ΑΕΠ. Κατά την άποψη μας δε, η διάσωση των τραπεζών της θα κοστίσει τελικά πολύ περισσότερα, από τα 30 δις € που ανακοίνωσε η κυβέρνηση της, εκτός εάν απαιτήσει διαγραφή μεγάλου μέρους των χρεών τους – ενώ η προσφυγή της στο μηχανισμό στήριξης (ΔΝΤ) φαίνεται μάλλον αναπόφευκτη. Στη συνέχεια έρχονται οι Η.Π.Α. με 26,5% του ΑΕΠ - ένα μάλλον «αστρονομικό» ποσόν, κρίνοντας από το ύψος του ΑΕΠ της υπερδύναμης. Η Ιταλία είναι η αμέσως επόμενη στον Πίνακα, με το Βέλγιο, την Γαλλία, την Ισπανία (ο οικονομολόγος κ. Rogoff θεωρεί ότι θα χρεοκοπήσει, με πιθανότητα 95%) και την Πορτογαλία να ακολουθούν «κατά πόδας».
Τουλάχιστον από εδώ βλέπουμε τις τεράστιες αδυναμίες της Γαλλίας, σε σχέση με τη Γερμανία, γεγονός που επεξηγεί τους ουσιαστικά συνεχείς συμβιβασμούς της στα ευρωπαϊκά θέματα. Απορούμε όμως με την αλαζονεία της, όταν γνωρίζει πολύ περισσότερο από κάθε άλλον (άρθρο μας) ότι, δυστυχώς, δεν έχει καμία απολύτως δυνατότητα να ανταγωνισθεί τη Γερμανία. Όπως βλέπουμε, η Ελλάδα είναι κάπου στο μέσον, ενώ ο Πίνακας ΙΙΙ που ακολουθεί απεικονίζει τα ίδια μεγέθη για το 2011:
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙIΙ: ΑΕΠ 2007 σε δις δολάρια, Ώριμο (ληξιπρόθεσμο) χρέος προς ΑΕΠ 2011, ‘Έλλειμμα προς ΑΕΠ 2011 και συνολικά απαιτούμενη χρηματοδότηση (Ώριμο χρέος + Έλλειμμα) προς ΑΕΠ 2011
| Χώρα | ΑΕΠ 2007 | Ώριμο χρέος* | Έλλειμμα** | Συν. χρηματοδότησης |
| Ιαπωνία | 5.103,0 | 48,9% | 8,9% | 57,8% |
| Ιρλανδία | 219,7 | 6,1% | 11,8% | 17,9% |
| Η.Π.Α. | 13.750,0 | 18,1% | 9,7% | 27,8% |
| Ιταλία | 1.862,0 | 18,2% | 4,3% | 22,5% |
| Βέλγιο | 388,4 | 18,4% | 5,1% | 23,4% |
| Γαλλία | 2.244,0 | 16,0% | 6,0% | 22,0% |
| Ισπανία | 1.153,0 | 11,0% | 6,9% | 17,9% |
| Πορτογαλία | 184,2 | 15,5% | 5,2% | 20,7% |
| Ελλάδα | 237,9 | 16,5% | 7,3% | 23,8% |
| Καναδάς | 1.144,0 | 13,3% | 2,9% | 16,2% |
| Μ. Βρετανία | 2.472,0 | 7,5% | 8,1% | 15,6% |
| Γερμανία | 3.024,0 | 9,1% | 3,7% | 12,8% |
| Φιλανδία | 210,5 | 9,3% | 1,8% | 11,1% |
| Σουηδία | 394,5 | 4,5% | 1,4% | 5,9% |
| Αυστραλία | 687,9 | 2,0% | 2,5% | 4,5% |
| Μεσοστ. Όρος |
Πηγή: IMF - ΑΕΠ 2007 IG
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
* Προβλέψεις Bloomberg από τον Ιανουάριο του 2010
** Προβλέψεις (WEO) από τον Οκτώβριο του 2010
Από τον Πίνακα ΙΙΙ είναι σαφές ότι, τόσο η ανάγκες χρηματοδότησης της Ιαπωνίας, όσο και αυτές των Η.Π.Α. παραμένουν σε τρομακτικά επίπεδα, για τα μεγέθη των οικονομιών τους, όπως επίσης αυτές των υπολοίπων χωρών. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι, το 2011 θα είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο έτος για πάρα πολλά κράτη, με την πιθανότητα μίας νέας παγκόσμιας ύφεσης σημαντικά αυξημένη. Ενδεχομένως δε να οδηγήσει στο δεύτερο, πολύ πιο καταστροφικό στάδιο, τον πρώτο παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο (άρθρο μας).
Κάτι τέτοιο θα είχε φυσικά αντίκτυπο τόσο στα χρηματιστήρια, όσο και σε πολλές άλλες χώρες - ειδικότερα στη Γερμανία, η οποία φαίνεται να ανησυχεί, παρά την ανάπτυξη στο περίπου 3% που υπολογίζεται για την οικονομία της το 2010. Έχει άλλωστε ήδη καταγράψει τα πρώτα ανησυχητικά δείγματα, αφού υποχωρούν οι παραγγελίες στη βιομηχανία της από την ΕΕ (λόγω των μέτρων λιτότητας που έχουν υιοθετήσει οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες), όπου η Γερμανία πραγματοποιεί το 70% των εξαγωγών της. Με την Κίνα δε στις παρυφές της ΕΕ (άρθρο μας), όπου η Ελλάδα διαδραματίζει έναν σημαντικότατο ρόλο, καθώς επίσης μετά την απόβαση του ΔΝΤ, όπου ξανά η Ελλάδα πρωταγωνιστεί, τα πράγματα δεν φαίνονται τόσο αισιόδοξα για την ηγέτιδα δύναμη της Ευρωζώνης.
Φυσικά, για τις υπερχρεωμένες χώρες του ευρωπαϊκού νότου οι οποίες, μαζί με τα μεγάλα ελλείμματα των προϋπολογισμών τους, την ανεργία, την κρίση σημαντικών τομέων των οικονομιών τους (τράπεζες, ακίνητα κλπ), αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα τεράστια προβλήματα στα εμπορικά τους ισοζύγια, κυρίως λόγω της χαμηλής ανταγωνιστικότητας τους (άρθρο μας), η κατάσταση θα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη - ενώ η χρηματοδότηση των ληξιπρόθεσμων ομολόγων τους αρκετά επίπονη, γεγονός που φαίνεται από τον Πίνακα ΙV που ακολουθεί:
ΠΙΝΑΚΑΣ ΙV: Λήξη Ομολόγων, με ημερομηνία καταγραφής 29.04.2010*, σε δις €
| Έτος | Ελλάδα | Ιταλία | Ισπανία | Πορτογαλία | Ιρλανδία |
| 2010* | 15,80 | 251,50 | 76,50 | 17,90 | 8,60 |
| 2011 | 31,30 | 192,20 | 84,00 | 15,90 | 4,60 |
| 2012 | 31,70 | 168,20 | 61,20 | 8,60 | 6,00 |
| 2013 | 24,90 | 100,40 | 51,50 | 8,20 | 6,00 |
| 2014 | 31,60 | 89,10 | 46,80 | 13,60 | 10,00 |
| 2015 | 21,10 | 85,40 | 24,70 | 9,90 | 0,20 |
| 2016 | 15,10 | 51,10 | 16,10 | 5,60 | 8,60 |
| 2017 | 22,10 | 64,40 | 29,80 | 6,20 | 0,00 |
| 2018 | 9,80 | 46,20 | 16,50 | 6,50 | 8,20 |
| 2019 | 24,70 | 86,50 | 28,70 | 7,90 | 14,50 |
| 2020 | 5,30 | 52,70 | 8,30 | 5,00 | 16,70 |
| Σύνολο | 233,40 | 1.187,70 | 444,10 | 105,30 | 83,40 |
Πηγή: Bloomberg
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Όπως φαίνεται από τον Πίνακα ΙV, τα ληξιπρόθεσμα ομόλογα όλων των χωρών του νότου και ειδικά της Ιταλίας, δεν είναι αμελητέα – πολύ περισσότερο εάν δεχθούμε ότι οι «αγορές», κατανοώντας πλήρως τόσο το πρόβλημα, όσο και την ισχύ τους, θα αυξήσουν δραματικά τα επιτόκια δανεισμού (Spreads, CDS κλπ). Φυσικά η φυγή των κεφαλαίων προς τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, οι οποίες υπόσχονται αυξημένη κερδοφορία, είναι ήδη δεδομένη - οπότε η τοκογλυφική «αφαίμαξη» της δύσης (συνεχώς αυξανόμενα επιτόκια δανεισμού) φαίνεται σαν την πλέον κερδοφόρα χρηματοπιστωτική στρατηγική του «κτήνους».
Το πρόβλημα αυτό (φυγή κεφαλαίων) φαίνεται ιδιαίτερα στις Η.Π.Α. όπου, παρά το ότι η Fed τυπώνει αδιάκοπα χρήματα, δεν κατευθύνονται στην πραγματική οικονομία από τις επιχειρήσεις που τα λαμβάνουν, αλλά «προωθούνται» είτε στις εξαγορές μικρότερων εταιρειών, είτε επενδύονται στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ο Πίνακας V που ακολουθεί είναι χαρακτηριστικός:
ΠΙΝΑΚΑΣ V: Δάνεια επιχειρήσεων στις Η.Π.Α., με μηδαμινά επιτόκια.
| Εταιρεία | Δάνειο | Επιτόκιο | Χρήση |
| Wal-Mart | 5,00 δις $ | 0,75% | Εξαγορά της Massmart στη Ν. Αφρική |
| Microsoft | 4,75 δις $ | 0,87% | Εξαγορά εταιρειών εκτός Η.Π.Α. |
| Pepsi | 2,25 δις $ | Εξαγορά εταιρειών εκτός Η.Π.Α. | |
| E-Bay | 1,00% | Εξαγορά εταιρειών εκτός Η.Π.Α. |
Πηγή: Reuters
Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
* Σύμφωνα με την Moody’s, οι υπόλοιπες εταιρείες στις Η.Π.Α. εκτός του χρηματοπιστωτικού κλάδου, διατηρούν χρηματικά αποθέματα (ταμείο) ύψους 1 τρις $, για εξαγορές ανταγωνιστών τους – κυρίως εκτός Αμερικής.
Την ίδια στιγμή βέβαια διαφαίνεται μία νέα τάση στις Η.Π.Α., όπου τα νοικοκυριά μειώνουν δραστικά τις τοποθετήσεις τους στη Wall Street, ενδεχομένως σαν αποτέλεσμα της τελευταίας κρίσης και των τεράστιων απωλειών που υπέστησαν – αλλά και της μειωμένης πλέον εμπιστοσύνης τους στις χρηματαγορές.
Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ
Είναι σίγουρα αρκετές εκείνες οι χώρες, οι οποίες βλέπουν την απόφαση της Fed για περαιτέρω «μονεταριστικά» μέτρα ενίσχυσης της αμερικανικής οικονομίας (θα ξεπεράσουν ενδεχομένως το 1 τρις $), σαν έντονα εχθρική πράξη, εναντίον των υπολοίπων κρατών – κυρίως της Ευρωζώνης και της Κίνας. Εν τούτοις, οι Η.Π.Α. δεν έχουν δυστυχώς καμία άλλη διέξοδο από την κρίση, παρά την απειλή του υπερπληθωρισμού και των υπερβολών (φούσκες) που προκαλεί η πιστωτική επέκταση - εάν δεν συμφωνήσουν όλες οι χώρες της G20 με την πρόταση που διατύπωσε, κατά την πρόσφατη σύνοδο, ο υπουργός οικονομικών κ. T. Geithner.
Ο υπουργός πρότεινε να θεσπισθούν ανώτατα, καθώς επίσης κατώτατα όρια στα ισοζύγια εξωτερικών συναλλαγών όλων των χωρών, καθώς επίσης αντίστοιχα όρια στα ελλείμματα/πλεονάσματα – προφανώς με την υιοθέτηση μίας Πολιτικής, η οποία θα εξασφάλιζε την επίτευξη αυτών των στόχων. Η συγκεκριμένη πρόταση, προερχόμενη από τις Η.Π.Α., είναι το λιγότερο εντυπωσιακή – αφού αναγνωρίζει για πρώτη φορά μετά την «κατάργηση» του Bretton-Woods (1971) ότι, το αόρατο χέρι της «αγοράς» δεν εξασφαλίζει την ισορροπία των εξωτερικών ισοζυγίων – οπότε η Πολιτεία οφείλει να αναλάβει τη συγκεκριμένη λειτουργία. Φυσικά η Γερμανία προσπάθησε να στρέψει την προσοχή του κόσμου αλλού, επειδή ανήκει στις πλεονασματικές χώρες και δεν τη συμφέρουν οι προτάσεις των Η.Π.Α. - με τη βοήθεια της κριτικής που άσκησε στη νομισματική πολιτική της Fed, με τις δήθεν προτάσεις για μηχανισμούς αντιμετώπισης κρίσεων κλπ.
Όπως φαίνεται, η εντυπωσιακή αυτή «μεταστροφή» των Η.Π.Α., με βάση την οποία αμφισβητείται πλέον επίσημα η ικανότητα (efficiency) ισορροπίας της ελεύθερης αγοράς, προήλθε από την τοποθέτηση του υπουργού οικονομικών της Βραζιλίας, ο οποίος αναφέρθηκε για πρώτη φορά σε έναν παγκόσμιο νομισματικό πόλεμο. Ο υπουργός κατηγόρησε τις διεθνείς αγορές, σε σχέση με το ότι πλημμύρισαν τη χώρα του με απίστευτα πολλά κερδοσκοπικά κεφάλαια - απέναντι στα οποία είναι πρακτικά αδύνατον να αμυνθεί η Βραζιλία.
Αναφέρθηκε λοιπόν στην αποτυχία «αυτορύθμισης» των χρηματοπιστωτικών αγορών, όπως επίσης στα καταστροφικά τους αποτελέσματα για την πραγματική οικονομία. Ίσως εδώ οφείλουμε να προσθέσουμε την άποψη του οικονομολόγου κ. Rogoff (πηγή: Spiegel), σύμφωνα με την οποία «Η χρηματοπιστωτική αγορά, με όλα όσα προϊόντα διαθέτει, υπολογίζεται, έναντι παγκοσμίου ΑΕΠ 60 τρις $, στα 200 τρις $ - εκ των οποίων τα 120 τρις $ δημιουργούνται από το εμπόριο των χρεών».
Περαιτέρω στη Βραζιλία, δεν εισρέουν τα χρήματα επειδή η οικονομία της είναι σε τόσο καλή κατάσταση ή επειδή προσφέρει μεγάλες επενδυτικές ευκαιρίες, αλλά λόγω του ότι ο πληθωρισμός είναι σχετικά υψηλός – οπότε η κεντρική τράπεζα της χώρας είναι υποχρεωμένη να διατηρεί συγκριτικά υψηλά τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια. Αυτό προσελκύει πολλούς διεθνείς κερδοσκόπους, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τη διαφορά επιτοκίων μεταξύ της Βραζιλίας και των χωρών που προσφέρουν μηδενικά επιτόκια, όπως για παράδειγμα η Ιαπωνία.
Οι κερδοσκόποι αυτοί (carry traders) δανείζονται χρήματα με μηδενικό επιτόκιο και τα τοποθετούν στη Βραζιλία – η οποία προσφέρει σημαντικά υψηλότερο επιτόκιο. Επειδή τώρα στις χρηματοπιστωτικές αγορές τα κέρδη είναι αυξημένα, όσο περισσότεροι τοποθετούνται στο ίδιο προϊόν, το αποτέλεσμα είναι να εισρέουν συνεχώς περισσότερα κεφάλαια στη Βραζιλία – προκαλώντας την παραδοξότητα να ανατιμάται ένα νόμισμα σε μία πληθωριστική αγορά. Έτσι οι κερδοσκόποι κερδίζουν αφενός μεν από τη διαφορά των επιτοκίων, αφετέρου από την «στρεβλή» (αλλά πραγματική) ανατίμηση του νομίσματος.
Από την πλευρά όμως της πραγματικής οικονομίας, τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας είναι καταστροφικά. Επειδή ανατιμάται το νόμισμα, σαν αποτέλεσμα των αυξημένων εισροών κεφαλαίων, παρά το ότι θα έπρεπε να υποτιμάται λόγω του πληθωρισμού, η ανταγωνιστικότητα της χώρας διεθνώς μειώνεται - αφού τα εμπορεύματα της γίνονται διαρκώς ακριβότερα στις εξαγωγικές αγορές. Αργά ή γρήγορα λοιπόν οδηγείται σε ελλειμματικό εμπορικό κλπ ισοζύγιο, οπότε ακολουθεί «υποχρεωτικά» μία συναλλαγματική κρίση – καταστρέφοντας εντελώς την πραγματική οικονομία της χώρας, την οποία πλέον εγκαταλείπουν μαζικά (συνήθως πριν ξεσπάσει η κρίση – συχνά με τη βοήθεια του ΔΝΤ) τα ξένα κεφάλαια.
Προφανώς, η μοναδική χώρα που έχει καταφέρει να αποφύγει αυτό το πρόβλημα είναι η Γερμανία. Ακριβώς για το λόγο αυτό έχει απόλυτη ανάγκη την Ευρωζώνη (άρθρο μας), χωρίς την οποία θα ήταν αδύνατον να επιβιώσει. Πόσο μάλλον όταν έχει μία μοναδική δυνατότητα να ελέγχει/ρυθμίζει τη νομισματική ισοτιμία (Ευρώ), δια μέσου της επίκλησης κρίσεων κάποιων χωρών-μελών (όπως πρόσφατα της Ελλάδας), οι οποίες μειώνουν την ισοτιμία του ευρώ αυτόματα - όπως και της «επίλυσης» των κρίσεων τους (υποχρέωση σε λιτότητα, μηχανισμός στήριξης κλπ), η οποία αυξάνει την ισοτιμία του ευρώ. Ο ρόλος της χώρας μας εδώ, η οποία λειτουργεί «εξαερωτικά» (ventilator) στην ισοτιμία του ευρώ, είναι κάτι παραπάνω από εμφανής.
Ολοκληρώνοντας, η λύση του προβλήματος των συναλλαγματικών ισοτιμιών παγκοσμίως είναι ουσιαστικά απλή, αφού αρκεί να προσαρμόζονται στα θεμελιώδη οικονομικά χαρακτηριστικά των κρατών – να συμβαδίζουν δηλαδή με τον εκάστοτε πληθωρισμό, με την παραγωγικότητα των εργαζομένων, με τις μισθολογικές διαφορές ανά μονάδα παραγομένου προϊόντος (ανταγωνιστικότητα) κλπ.
Εντός της Ευρωζώνης όμως, για τις χώρες-μέλη της, η λύση αυτή δεν είναι εφικτή, αφού το κοινό νόμισμα δεν το επιτρέπει. Οπότε, είτε κάποια στιγμή θα διαλυθεί η ζώνη του ευρώ (με τεράστιες απώλειες και για τη Γερμανία), είτε θα ενωθεί δημοσιονομικά, επιτρέποντας την ομαλή εξισορρόπηση των ελλειμμάτων-πλεονασμάτων (άρθρο μας). Τρίτος δρόμος ουσιαστικά δεν υπάρχει, εάν δεν συναινέσουμε βέβαια σε μία Pax Germanica.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Όπως γνωρίζουμε, ολόκληρα έθνη ή ολόκληρες κοινωνικές ομάδες μέσα σε αυτά τα έθνη είναι δυνατόν να υποταγούν και να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης για μεγάλο χρονικό διάστημα (E. Fromm). Εν τούτοις όμως, κάποια στιγμή αντιδρούν, επειδή οι φόβοι, οι καχυποψίες, η μοναξιά, η ένδεια και η εξαθλίωση, φτάνουν στα όρια τους – στο «οριακό» εκείνο σημείο δηλαδή, στη «στροφή του διαβόλου» καλύτερα όπου, μη έχοντας κανείς τίποτα να χάσει, «εξεγείρεται», χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες. Σε γενικές γραμμές τώρα οι άνθρωποι, είτε
(α) αντιδρούν με απάθεια, με τέτοια εξασθένηση της πνευματικότητας, της πρωτοβουλίας και της επιδεξιότητας τους δηλαδή, ώστε βαθμιαία δεν είναι σε θέση να εκτελούν τα καθήκοντα που τους ανέθεσαν οι «ηγεμόνες» τους,
(β) αντιδρούν με τη συσσώρευση τόσου μίσους και καταστροφικότητας, ώστε να επιφέρουν το τέλος των ίδιων των εαυτών τους, των ηγεμόνων τους και του συστήματος τους,
(γ) η αντίδραση τους δημιουργεί μία τέτοια ανεξαρτησία και επιθυμία για ελευθερία, ώστε με τις δημιουργικές παρορμήσεις τους να οικοδομηθεί μία καλύτερη κοινωνία (ένωση κρατών κλπ).
Το είδος της αντίδρασης που θα εκδηλωθεί, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: από οικονομικούς, από πολιτικούς, καθώς επίσης από τον παράγοντα του πνευματικού κλίματος, στο οποίο ζουν οι Πολίτες. Όποιες όμως και αν είναι οι αντιδράσεις, η διαπίστωση ότι ο άνθρωπος μπορεί να ζει κάτω από οποιαδήποτε σχεδόν συνθήκη, είναι η μισή αλήθεια. Πρέπει να συμπληρωθεί με τη διαπίστωση ότι, αν ο άνθρωπος ζει κάτω από συνθήκες αντίθετες προς τη φύση και τις βασικές απαιτήσεις της ανθρώπινης ανάπτυξης και υγείας, δεν μπορεί παρά να αντιδράσει. Είναι υποχρεωμένος λοιπόν είτε να χειροτερέψει τη θέση του και να χαθεί, είτε να δημιουργήσει εκείνες τις συνθήκες, οι οποίες ευρίσκονται περισσότερο σε αρμονία με τις ανάγκες του.
Στόχος μας οφείλει να είναι η τρίτη «λύση», η δημιουργία δηλαδή εκείνων των συνθηκών, οι οποίες θα οδηγήσουν τους παγκόσμιους Πολίτες σε μία τέτοια ανεξαρτησία και επιθυμία για ελευθερία, ώστε με τις δημιουργικές παρορμήσεις τους να οικοδομηθεί μία καλύτερη κοινωνία. Για να το πετύχουμε δεν χρειαζόμαστε καλύτερους πολιτικούς, αν και θα ήταν ευχής έργο, αλλά περισσότερη Δημοκρατία.
Επίσης, συναίνεση μεταξύ των λαών, έτσι ώστε να εμποδίζονται εκείνες οι χώρες, οι οποίες «επιβουλεύονται» την παγκόσμια ειρήνη (σήμερα κυρίως η Γερμανία και η Κίνα), λειτουργώντας επεκτατικά και εγωιστικά, εις βάρος τόσο των υπολοίπων κρατών, όσο και των δικών τους Πολιτών (πρόσφατα κατηγορήθηκαν κάποιες γερμανικές επιχειρήσεις, οι οποίες προσφέρουν μισθούς ανά ώρα μεταξύ 1,70 και 2,30 €).
* Ο κ. Β. Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, σύμβουλος επιχειρήσεων & επενδύσεων, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου.
Αναδημοσίευση από την Casss (Ηλεκτρονική εφημερίδα) - Ημερομηνία δημοσίευσης: 07-11-10