Λαοκράτης Βάσσης
Η παρουσία εκλεκτών πολιτικών είναι καλή ευκαιρία, σε μια εποχή προϊούσας κρίσης της πολιτικής και προϊούσας απαξίωσης των πολιτικών, να προβάλουμε:
- την πίστη στην πολιτική ως υπέρτατη λειτουργία διακονίας των κοινών, «των πασών κυριωτάτη και τας άλλας πάσας περιέχουσα», κατά τον Αριστοτέλη.
- την πίστη στους πολιτικούς ως αφιερωμένους λειτουργούς της πολιτικής, γνήσιους εντολείς και γνήσιους εκφραστές της λαϊκής θέλησης.
Κι αυτό, για να διασταυρωθεί η σκέψη μου με τα θεματικά πεδία του συνεδρίου μας, σε ευθεία αντιπαράθεση προς την εξωθεσμική υπερεξουσία που με άξονα τα Μ.Μ.Ε. τείνει να καταστεί, αν δεν έχει ήδη καταστεί, επικυρίαρχη εξουσία στις σύγχρονες κοινωνίες. Που σημαίνει πως η σχέση Μ.Μ.Ε. και Πολιτισμού, προσδιοριζόμενη καθοριστικά απ’ τη σχέση πολιτικής και Μ.Μ.Ε., είναι ένα εξόχως πολιτικό πρόβλημα.
Η ουσιαστική θεώρηση αυτού του προβλήματος είναι απ’ τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις κατάκτησης του δημοκρατικού ελέγχου της καταλυτικής ισχύος των Μ.Μ.Ε. διαμέσου της υπαγωγής τους σε διαφανή θεσμικό έλεγχο.
Οι προφανείς δυσκολίες υπαγωγής των Μ.Μ.Ε., των ηλεκτρονικών κυρίως, σε πλήρη και διαφανή θεσμικό έλεγχο είναι συναρτημένες:
- με το γενικότερο πρόβλημα ιδιοποίησης συνολικά της επιστημονικοτεχνικής ισχύος, που από φύσει κοινωνικό αγαθό και φύσει κοινωνική περιουσία μεταβάλλεται σε ιδιοκτησία ατόμων και ομάδων συμφερόντων, αλλά και σε μέσο εξουσιαστικού και εκμεταλλευτικού ελέγχου των φυσικών της κτητόρων, των κοινωνιών δηλαδή και της ανθρωπότητας
- με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της εκρηκτικής επανάστασης στα Μ.Μ.Ε., της οποίας οι κατακτήσεις τρέχουν συχνά πολύ ταχύτερα απ’ τις όποιες κανονιστικές, θεσμικές και δεοντολογικές ρυθμίσεις των πολιτειών, αλλά και με τις εκπληκτικές ιδιότητες αυτών των «μέσων», που προσδιορίζουν την πλανητική τους εμβέλεια και τη συνύφανσή τους με όλες τις διαστάσεις της σύγχρονης πραγματικότητας και ζωής
- με τις κυρίαρχες, τέλος, πολιτικές στους χαλεπούς καιρούς μας και με τις δομές των σύγχρονων δυτικών καλούμενων δημοκρατιών, που αναπαράγουν και διαιωνίζουν τις κυρίαρχες εξουσίες με
- φενακιζόμενες δημοκρατικές διαδικασίες.
Η υπερβολή της άποψης που θέλει τον έλεγχο των Μ.Μ.Ε. να ισοδυναμεί με τον έλεγχο των μέσων παραγωγής της τυπικής μαρξιστικής λογικής, αναδεικνύει το στρατηγικό τους ρόλο και τα μέγιστα διακυβεύματα τόσο απ’ την εκτός θεσμικού ελέγχου λειτουργία τους όσο και απ’ την υπαγωγή τους σε διαφανή θεσμικό έλεγχο. Το διακύβευμα για τις κυρίαρχες δυνάμεις της εξουσίας είναι η ίδια η εξουσιαστική τους κυριαρχία. Το διακύβευμα για τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα είναι η ουσία της δημοκρατίας και η ουσία του πολιτισμού, καθώς, με επικυρίαρχη την εξουσία των Μ.Μ.Ε., πλήττονται στην καρδιά τους και η δημοκρατία και ο πολιτισμός:
- πλήττεται στην καρδιά της η δημοκρατία, όσο τα κέντρα λήψης των μειζόνων αποφάσεων μετακινούνται εκτός εθνικών και υπερεθνικών θεσμών, άρα είναι χειραγωγημένη και ετεροπροσδιόριστη η πορεία των κοινωνιών και της ανθρωπότητας προς το μέλλον.
- πλήττεται στην καρδιά του ο ανθρώπινος πολιτισμός, όσο χάνει το οξυγόνο της δημοκρατίας και, εν ταυτώ, όσο δηλητηριάζεται απ’ την κατακλυσμιαία υποκουλτούρα, που, διοχετευόμενη απ’ τα Μ.Μ.Ε. στις κοινωνίες μας σε πλανητική κλίμακα, προοιωνίζεται ζοφερό μεσαίωνα.
Γιατί, όσο κι αν μοιάζει παράδοξο, το πιο μεγάλο και το πιο επικίνδυνο έλλειμμα των σύγχρονων κοινωνιών, με πρώτη την αμερικανική, δεν είναι το οικονομικό, χωρίς φυσικά αυτό να είναι δευτερεύον, αλλά το έλλειμμα δημοκρατίας και το έλλειμμα πολιτισμού, τις συνέπειες των οποίων, μέσα απ’ το σύγκρυο βαρβαρότητας που όλο και εντονότερα μας διαπερνά, όλο και περισσότερο αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε. Πρόκειται για αλληλοπροσδιοριζόμενα ελλείμματα, με ποσοτικές και ποιοτικές διαστάσεις, που βάζουν σε νέο κάδρο το παλιότερο δίλημμα: πολιτισμός ή βαρβαρότητα και επιβάλλουν αδυσώπητες επανιεραρχήσεις των πολιτικών, ιδεολογικών, ηθικών και πολιτισμικών γενικότερα προταγμάτων σ’ αυτό το ομιχλώδες και αινιγματικό μεταδιπολικό και μετανεωτερικό τοπίο, όπου χτεσινοί προοδευτικοί πολιτικοί και διανοούμενοι, εν πλήρει συγχύσει, καλύπτουν πολιτικά, ιδεολογικά και ηθικά μακάβριες βαρβαρότητες, όπως αυτή των διαβόητων «ανθρωπιστικών πολέμων».
Γνωρίζοντας πως η θεώρηση της αμαρτωλής διαπλοκής των σύγχρονων Μ.Μ.Ε. με τις κυρίαρχες εξουσίες και παραεξουσίες, άρα και με τα δυο αυτά κρίσιμα ελλείμματα, πέραν της όποιας αυστηρής κριτικής, πολύ συχνά εκτρέπεται ή και εξαντλείται σε μια άγονη, ενίοτε και βολική, αφοριστική δαιμονολογία περί τα Μ.Μ.Ε. και το ρόλο τους – χωρίς προτάσεις, χωρίς ανάδειξη των μετώπων σύγκρουσης και προπαντός χωρίς ευθεία σύγκρουση με το αδηφάγο πλέγμα της αμαρτωλής διαπλοκής – θα ήθελα, προλαμβάνοντας πιθανές παρεξηγήσεις, να κλείσω με τέσσερες παρατηρήσεις, εν πολλοίς αυτονόητες, που προδιαγράφονται απ’ τη σύντομη και γι’ αυτό υπαινικτική περισσότερο προσέγγισή μου:
- η πρώτη, όσο κι αν κατά τη ρήση και λογική του Μακ Λούαν, το μέσο είναι το μήνυμα, δεν αναιρείται η αντικειμενική ιδιότητα των Μ.Μ.Ε. ως μέσων προς σκοπόν, που σημαίνει πως τα όποια αποτελέσματα απ’ τη χρήση τους, θετικά ή αρνητικά, είναι συνάρτηση της καλής ή κακής τους χρήσης. Λέμε το αυτονόητο, δεν ευθύνονται καθεαυτά τα Μ.Μ.Ε. για τα αρνητικά αποτελέσματα της κακής τους χρήσης (παραπληροφόρηση και προπαγάνδα αντί για ενημέρωση, παραμόρφωση συνειδήσεων αντί για μόρφωση, παραψυχαγωγία αντί για ψυχαγωγία, υποκουλτούρα αντί για πολιτισμό), αλλά αυτοί που τα χρησιμοποιούν. Οι ευθύνες εξάλλου είναι των ανθρώπων και όχι των πραγμάτων.
- η δεύτερη, το ποιοι, πώς και γιατί τα χρησιμοποιούν είναι μέγα, λόγω διακυβευμάτων, πολιτικό πρόβλημα, η αντιμετώπιση του οποίου είναι προέκταση της ιδεολογικής του θεώρησης. Παρά όμως τις εξ αυτού μεγάλες διαφορές, υπάρχουν πάντοτε τα αναγκαία ελάχιστα μιας κοινά αποδεκτής και πολιτισμένης χρήσης των Μ.Μ.Ε. Αυτά τα αναγκαία, έστω, ελάχιστα πρέπει να γίνουν αντικείμενο πανανθρώπινης αγωνιστικής διεκδίκησης, με διαρκή συνείδηση του γκρίζου βάθους του προβλήματος και γι’ αυτό χωρίς ψευδαισθήσεις. Εννοώ πως και τα ελάχιστα…δεν θα εκχωρηθούν, αλλά θα κατακτηθούν.
- η τρίτη, η υπόμνηση της πλανητικής διάστασης του προβλήματος καθόλου δεν σημαίνει υποτίμηση των δυνατοτήτων ρυθμιστικής παρέμβασης σε εθνική κλίμακα. Απλώς αναδεικνύει το μέγεθός του στο πλαίσιο της δεδομένης παγκοσμιοποίησης, με τις δεδομένες κυρίαρχες πολιτικές, με τη δεδομένη αποδυνάμωση του Ο.Η.Ε. και την επιστροφή σε λογικές και ήθη «άγριας δύσης» στο πεδίο των διεθνών σχέσεων. Ασφαλώς και υπάρχουν δυνατότητες παρέμβασης, που κρίνουν μάλιστα αμείλικτα την ποιότητα της πολιτικής (και των πολιτικών), της δημοσιογραφίας (και των δημοσιογράφων), της διανόησης (και των διανοουμένων), αλλά και των απλών πολιτών στο σύνολό μας, την ποιότητα τελικά της δημοκρατίας και του πολιτισμού της κάθε εθνικής συλλογικότητας.
- και η τέταρτη παρατήρηση εντελώς επιγραμματικά, χωρίς υπαγωγή των Μ.Μ.Ε. σε πλήρη και διαφανή θεσμικό έλεγχο, σε δημοκρατικό δηλαδή έλεγχο, δεν θα ανακοπεί η φθορά των σύγχρονων δημοκρατιών και του πολιτισμού. Απ’ το παλιό αίτημα για ελευθερία στα Μ.Μ.Ε. έχουμε, δυστυχώς, προ πολλού περάσει στο αίτημα για ελευθερία απ’ τα Μ.Μ.Ε., όπως προσφυώς έχει λεχθεί.
Κλείνοντας και αποφεύγοντας την αναφορά στην ελληνική περίπτωση του προβλήματος, θα το πράξουν καλλιον εμού οι φίλοι πολιτικοί, θα μου επιτραπεί απλώς να θίξω τον ορατό κίνδυνο διείσδυσης της κατακλυσμιαίας υποκουλτούρας των καιρών στο σκληρό δίσκο της πολιτιστικής μας συνείδησης. Κι αυτό όχι, αλίμονο, σε εθνοφοβική βάση, που και παραλυτική είναι και παντελώς ασύμβατη με την ουσία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αλλά για να αναδειχτεί, μαζί με το μέγα πρόβλημα της υπαγωγής και των δικών μας Μ.Μ.Ε. σε πλήρη και διαφανή θεσμικό έλεγχο, η στρατηγική για τη χώρα μας προτεραιότητα χάραξης μιας πολιτικής πολιτισμού στην προοπτική του 21ου αιώνα.
- Τουλάχιστον να υπάρξει μια στοιχειώδης πολιτική πολιτισμού για τα δικά μας Μ.Μ.Ε.
Απ’ το βιβλίο: Λαοκράτης Βάσσης - Αναζητήσεις πολιτιστικής πολιτικής, εκδ. ΤΑΞΙΔΕΥΤΗΣ